Voederhagen zijn hagen die bestaan uit verschillende bomen en struiken en dienen als aanvullende nutriëntrijke voeding voor vee als koeien, paarden, geiten en schapen. De soorten in een voederhaag zijn een interessante bron van eiwit, mineralen en sporenelementen.
Agroforestry betekent dat je landbouw bedrijft met bomen. Ook wel ‘houtige gewassen’. Dit kan met voederhagen, maar ook met notenbomen in de wei, of een kippenkar combineren met een (fruit)boomgaard, strokenteelt of voedselbossen.
Voordat je begint met aanplanten is het voor agroforestry projecten verstandig te controleren met welke wet- en regelgeving je te maken krijgt en van tevoren een plan op te stellen voor je bedrijfsvoering. Heel veel informatie kan je hierover vinden bij het Agroforestry Netwerk Nederland.
Veelgebruikte soorten voor voederhagen zijn: Eik, Spaanse aak, Esdoorn, Els, Krenteboompje, Haagbeuk, Kornoelje, Beuk, Wilde appel, Sleedoorn, Roos, Braam, Framboos, Lijsterbes, Hazelaar, Meidoorn, Vlier, Wilg, Populier, Vuilboom, Es, Kastanje, Berk, Linde, Iep, Spar en Grove den. Welke soorten er precies bij je passen vind je natuurlijk in onze Bomenvinder.
Het doel van een voederhaag is om biodiversiteit te ondersteunen en natuurlijke voedselbronnen te bieden voor wilde- en landbouwhuisdieren. Vooral in periodes dat voedsel schaarser is, zoals in de winter. Ook kan het een functie vervullen voor veekering en een rol spelen in de gezondheid van je vee.
Daarnaast fungeren voederhagen als habitat voor ‘nuttige’ dieren, zoals bestuivende insecten en vogels die plaaginsecten onder controle houden. Akkerbouwers kunnen het gebruik van pesticiden tot 50%-70% beperken, met behoud of verhoging van hun oogst. Ondertussen stijgt het percentage van natuurlijke predatoren met zo’n 25% door inzet van houtige landschapselementen op het bedrijf binnen enkele jaren. Ook het percentage bestuivers neemt toe. Door het verminderen van de behoefte aan chemische bestrijdingsmiddelen kunnen boeren geld besparen en tegelijkertijd profiteren van gezondere gewassen.
Een voederhaag is een manier van agroforestry. Naast voederhagen spelen ook “normale” heggen en hagen een rol. Lees daar bijvoorbeeld hier meer over. Je kan bijvoorbeeld ook verder gaan met een voedselbos, rijenteelt of iets anders. Kijk hiervoor eens bij Agroforestry Nederland.
Benieuwd wat een voederhaag kan doen voor de gezondheid van je vee? Platform Natuurlijke Veehouderij (PNV) is een onafhankelijk en bottom-up samenwerkingsverband van veehouders, dierenartsen, onderzoekers en wetenschappers die vanuit de praktijk bijdragen aan een duurzame, dierwaardige en natuur-inclusieve veehouderij.
Lees dit artikel van Landschapsarchitect Jantine Schinkelshoek over de voordelen van voederhagen.
Qua aanplant komt de voederhaag het meeste overeen met de gemengde haag. Je wilt een grote variëteit aan soorten zodat iedereen iets te knabbelen heeft. Kies voor bomen die 80 cm tot 100 cm zijn en raster ze in de eerste paar jaar af, zodat de bomen niet direct worden opgegeten.
Bepaalde dieren houden van bepaalde soorten. De meestvoorkomende voederhaag is voor koeien, ook wel de koeien-apotheek genoemd.
De koe: voor een voederhaag bij de koeien mag de Wilg niet ontbreken. Deze bezit namelijk ontstekingsremmende stoffen. Bekijk ook de volgende artikelen, specifiek voor voederhagen van koeien.
De geit: besef dat de geit, met o.a. haar lippen, heel sterk selecteert op wat zij eet, waardoor de opgenomen energie en eiwit mogelijk veel hoger is.
Het paard: pas op dat de Gewone esdoorn in hoge concentraties giftig is voor paarden. Zorg dat deze niet in je voederhaag belanden. Een aantal partijen houden zich bezig met voederhagen voor paarden:
Ga in beginsel uit van ongeveer 4 à 5 bomen per vierkante meter. Dit geldt met name voor wanneer je recht aanplant of gevlochten. Al plant je zig-zag aan, moet je uitgaan van een 1.5 tot 2 keer zoveel boompjes en struikjes per vierkante meter.
Hoe hoger het gehalte van doorn-houdende soorten, hoe beter overigens de vee-kerende werking.
Aanplanten kan van oktober tot maart. Maar niet wanneer het vriest, de grond verzadigd is met water of bij hevige wind.
Bekijk een plantgoed toolkit van de provincie Antwerpen, met brochures over heggen en hagen in alle vormen en maten.
Collega-campagne ‘1001 hectare’ heeft fact-sheets over planten op klei, veen en zand.
Het beheer van een voederhaag is vooral in de eerste jaren wat werk. Het idee is dat je vee daarna de ‘snoeiers’ gaan worden. Zorg dus dat in de eerste paar jaar de bomen zijn afgerasterd.
De eerste jaren dient vee weggehouden te worden bij het plantgoed. Een raster op anderhalve meter met twee puntdraden is meestal voldoende. Bij schapen en geiten dient schapengaas te worden gebruikt. Tussen en rond het plantgoed wordt niet gemaaid. Boompjes worden niet gesnoeid. Ruigte biedt beschutting aan het plantgoed.
Soms zal je moeten bijsnoeien als je vee bijvoorbeeld niet evenredig aan de haag knabbelt en deze buiten de gewenste perken groeit. Er zijn hiervoor een paar opties:
2.1 Beheercyclici 1: jaarlijks tot meerdere keren snoeien
Jaarlijks of meer-jaarlijks snoeien. Zie de afbeelding hieronder hoe je dit moet doen (de toppen terugzetten).
Je hebt nodig: dit kan goed met handgereedschap, zoals (gemotoriseerde) heggenschaar en kniptang. Bij snelle groei en meerderjarig hout kan dat evenwel zwaar werk zijn.
Bij de tweede optie snoei je maar één keer in de 6 tot 8 jaar. Je haag of heg wordt dan wat wilder, en het snoeien zelf zal wat vaker machinaal gebeuren. Je kan kiezen om de haag in aan A-vorm te snoeien, óf helemaal terug te zetten en een nieuwe cyclus aan te gaan.
Je hebt nodig: het gebruik van een motorzaag is een optie, maar is wel zwaar en onprettig werk. Het soort machine dat voor beheer wordt gebruikt, is in principe dat van een takkenschaar of meervoudige cirkelzaag. Verder is het belangrijk dat alle machines een ‘schoon en nette’ snede heeft.
Bij optie 3 laat je de haag zeer groot worden. Bij deze keuze passen er ook goed overstaanders bij: (knot)bomen die groot kunnen worden. Je haag of heg wordt dan wat wilder, en het snoeien zelf zal wat vaker machinaal gebeuren. Je kan kiezen om de haag in aan A-vorm te snoeien, óf helemaal terug te zetten en een nieuwe cyclus aan te gaan.
Je hebt nodig: het gebruik van een motorzaag is een optie, maar is wel zwaar en onprettig werk, zéker bij cyclus 3. Het soort machine dat voor beheer wordt gebruikt, is in principe dat van een takkenschaar of meervoudige cirkelzaag. Verder is het belangrijk dat alle machines een ‘schoon en nette’ snede heeft.
Voor algemene informatie over hoe je één boom plant ga naar de Planthandleiding.
Hoe en wanneer snoei je een haag? Lees hier meer over op de website van Groen bij van ons.
